Kindermishandeling

In het kort

Vormen van kindermishandeling

Er bestaat actieve en passieve kindermishandeling. Actieve kindermishandeling is wanneer de volwassene actief iets doet om het kind te mishandelen. Vormen van actieve kindermishandeling zijn lichamelijke mishandeling, seksueel misbruik en emotionele mishandeling. Passieve kindermishandeling is als de volwassene iets juist niet doet, waardoor het kind schade oploopt. Vormen van passieve kindermishandeling zijn bijvoorbeeld emotionele en lichamelijke verwaarlozing. 

Is schreeuwen tegen je kind ook kindermishandeling?

Regelmatig uit je slof schieten kan de hersenen van je kind nadelig beïnvloeden. Zo heeft het kind op latere leeftijd meer kans op stemmingsproblemen, gedragsproblemen of cognitieve problemen. Denk bijvoorbeeld aan een depressie, agressief gedrag of concentratiestoornissen. Af en toe schreeuwen tegen je kind hoeft niet direct een probleem te zijn. Het is dan wel goed om daarna aan het kind uit te leggen dat dit niet de bedoeling was en dat schreeuwen geen oplossing is.

Is schreeuwen een patroon geworden om je kind te laten luisteren of zelf te kunnen ventileren? Dan is er sprake van emotionele mishandeling. Als een ouder vaak schreeuwt tegen het kind, kan het kind hier erg angstig van worden. Het kind trekt zich van de ouder terug of doet juist alles om de goedkeuring van de ouder te krijgen. Als ouders merken dat dit een terugkerend patroon is, dan is hulp zoeken verstandig. Zo kunnen zij onderzoeken waar het patroon mee te maken heeft. Komt het door een gevoel van onmacht of door stress? Is daar een oplossing voor? Bovendien kan het helpen om je als ouder in te leven in de wereld van het kind. Een kind gilt bijvoorbeeld omdat het plezier heeft. Of weet niet goed wat tijd is en snapt daarom niet waarom het opeens moet opschieten.

Hoe kan ik de signalen van kindermishandeling herkennen?

Signalen herkennen van kindermishandeling is niet altijd eenvoudig. Zo zijn er soms geen duidelijke signalen, terwijl er toch sprake is van kindermishandeling. Ook is elk kind anders en is elke situatie weer verschillend. Als je let op hoe het kind eruitziet, kun je misschien signalen ontdekken van lichamelijke mishandeling. Bij bepaalde gedragsveranderingen kun je vermoedens krijgen van seksueel misbruik. Emotionele mishandeling uit zich soms doordat het kind opeens een ander contact heeft met anderen. Er zijn een aantal duidelijke signalen waar je op kan letten.

Lichamelijke signalen

Hoe ziet het kind eruit? Signalen van lichamelijke mishandeling zijn vaak buikpijn hebben, hoofdpijn of flauwvallen, veel aankomen of juist afvallen, vaak en lang ziek zijn, er moe uitzien en vieze haren of slechte gebitsverzorging. Andere duidelijke signalen zijn blauwe plekken die op lichaamsdelen zitten die voor het kind van die leeftijd niet gebruikelijk zijn. Veel jonge kinderen hebben vaak blauwe plekken op hun knieën of scheenbenen, omdat ze vallen tijdens het spelen. Minder gebruikelijk is bijvoorbeeld een blauwe plek op de bovenarm. Ook wonden en littekens kunnen wijzen op lichamelijke mishandeling.

​Omgang met anderen

In de omgang met anderen kun je signalen herkennen die kunnen wijzen op kindermishandeling. Het kind leeft bijvoorbeeld erg in zijn eigen wereld, kijkt weg bij oogcontact of wil niet aangeraakt worden. Het kind neemt ook nooit vriendjes mee naar huis, is erg bang voor bepaalde plekken of mensen en wil veel aandacht of is extra bang om alleen te zijn.

​Gedrag van het kind 

Het gedrag van het kind zelf kan een signaal zijn van kindermishandeling. Het kind is bijvoorbeeld heel erg druk of juist overdreven rustig, is snel afgeleid en zegt negatieve dingen over zichzelf of anderen. Ook is het kind vaak erg vroeg op school of blijft daar langer rondhangen dan klasgenootjes. Wanneer het kind zich meer afzet of zich snel agressief gedraagt kan dit ook een teken zijn van mishandeling. Het kind gaat bijvoorbeeld vaak tegen regels of volwassenen in, speelt gewelddadige of seksuele situaties na, steelt of maakt spullen stuk of wordt snel boos en begint dan te slaan, bijten of schoppen. Tot slot kan alcohol- of drugsgebruik wijzen op kindermishandeling.

​Situaties

Ook bepaalde situaties waarin het kind terechtkomt kan een vermoeden van kindermishandeling bevestigen. Bijvoorbeeld wanneer het kind plotseling niet meer mee kan komen met leeftijdsgenoten, vaak alleen is en wanneer het kind vaak te laat op school komt of zelfs helemaal afwezig is. Of het kind heeft erg veel honger, ontbijt niet of neemt nooit lunch mee. Tot slot kan het uitvoeren van taken die niet bij de leeftijd van het kind passen een signaal van kindermishandeling zijn.

Wat zijn de risicofactoren?

Risicofactoren zijn bepaalde vormen van gedrag, kenmerken of omstandigheden die het risico op kindermishandeling groter maken. Een bepaalde combinatie van risicofactoren leidt vaak tot kindermishandeling.

​Problemen van de ouder 

Problemen of de persoonlijkheid van de ouder kan leiden tot kindermishandeling. Veel ouders die hun kind mishandelen hebben bijvoorbeeld psychische of psychiatrische problemen. Ouders die in hun jeugd te maken kregen met mishandeling lopen ook een groter risico om hun eigen kind te mishandelen. Dit geldt ook voor ouders die vroeger in het gezin negatieve ervaringen hebben gehad. Daarnaast zijn slechte opvoedingsvaardigheden of stress in de opvoeding belangrijke risicofactoren voor kindermishandeling. Soms kijken ouders erg negatief naar hun kind, hebben ze te veel of juist te weinig verwachtingen van hun kind of kunnen ze niet goed empathisch omgaan met hun kind. 

​Extra kwetsbare kinderen

Niet elk kind is even makkelijk op te voeden. Als een kind extra zorg of meer aandacht nodig heeft bij het opvoeden, kan dit stress of een gevoel van falen veroorzaken bij de ouders. Dit is bijvoorbeeld het geval bij kinderen met een lichamelijke of verstandelijke handicap, kinderen die problemen hebben door vroeggeboorte of kinderen met probleemgedrag. Jonge kinderen zijn bovendien nog erg afhankelijk van hun ouders, waardoor ze extra gevoelig zijn voor verwaarlozing en mishandeling.

​Leefomstandigheden

Ook de leefomstandigheden van het kind kunnen een rol spelen bij kindermishandeling. Gezinnen waar kindermishandeling voorkomt, wonen vaak in buurten of plaatsen waar veel sprake is van criminaliteit, drugsproblematiek en armoede. Bovendien is de sociaal-culturele context van belang: wordt geweld in een bepaalde samenleving meer getolereerd, zoals geweld naar vrouwen toe? Dan is kans op kindermishandeling vaak groter. Tot slot is de gezinssamenstelling van invloed op eventueel huiselijk geweld of verwaarlozing. Zo komt kindermishandeling bijvoorbeeld voor in erg grote gezinnen met meer dan vier kinderen, maar ook in eenoudergezinnen.

Wat zijn de gevolgen?

De gevolgen van kindermishandeling zijn heel verschillend. 

​Gevolgen voor ontwikkeling van het kind

Een opgroeiend kind heeft liefde en zorg van zijn ouders nodig. Dit zorgt voor een stabiele en veilige basis voor het kind. Positieve aandacht van de ouders zorgt er daarnaast voor dat het kind zich op allerlei vlakken goed kan ontwikkelen. Bij kindermishandeling komt de ontwikkeling van het kind ernstig onder druk te staan. Het kind zal minder vertrouwen hebben in anderen, waardoor het op een andere of verkeerde manier leert omgaan met mensen om hem heen. Kinderen die met mishandeling te maken krijgen geven zichzelf vaak de schuld. Dit zorgt voor een negatief zelfbeeld en een laag zelfvertrouwen.

Gevolgen tijdens de jeugd

Lichamelijke mishandeling heeft lichamelijk letsel als gevolg. Wat voor letsel dit is, hangt af van het soort lichamelijke mishandeling. Daarnaast zorgt verwaarlozing, misbruik of mishandeling voor veel stress bij kinderen. Hierdoor ontwikkelen hun hersenen zich op een andere manier. Zo staat het stress-responssysteem in de hersenen bijvoorbeeld altijd op scherp. Daardoor zijn ze sneller geneigd om vanuit een stressreactie te reageren. Deze stressreactie kan vechten, vluchten of bevriezen zijn. De verandering in de hersenen van het kind kan er ook voor zorgen dat ze moeite hebben met sociaal contact en keuzes maken. Dit noem je toxische stress. Bovendien kan mishandeling leiden tot parentificatie: het kind zorgt meer voor de ouders dan andersom. Parentificatie belemmert de ontwikkeling van het kind. Op latere leeftijd kan het kind het moeilijk vinden om zijn grenzen aan te geven en last hebben van een enorm verantwoordelijkheidsgevoel.

Gevolgen in het volwassen leven

Kindermishandeling heeft ook gevolgen voor het kind als het eenmaal volwassen is. Zo kan het allerlei psychische problemen en gezondheidsklachten als gevolg hebben. Ook is de kans groter dat iemand op latere leeftijd verslaafd raakt, aan zelfverwonding doet of zelfmoord pleegt. Daarnaast kan er sprake zijn van intergenerationele overdracht. Dit is wanneer iemand die vroeger zelf mishandeld is, zijn eigen kinderen later ook mishandelt. Dit geldt voor ongeveer een derde van de volwassenen die als kind is mishandeld. Bij het overgrote deel van mensen die vroeger mishandeld zijn gebeurt dit gelukkig niet. Dit komt bijvoorbeeld doordat de mishandeling minder lang geduurd heeft of doordat het kind zichzelf op latere leeftijd niet de schuld geeft van de mishandeling.

Wat kan ik doen bij (vermoedens van) kindermishandeling?

Met het kind praten

Probeer een gesprek aan te gaan met het kind. Let erop dat je open vragen stelt en dat je voldoende pauzes laat vallen terwijl je praat. Zo geef je het kind tijd om na te denken en een eigen antwoord te formuleren, zonder dat je zelf dingen invult. Vraag bijvoorbeeld dingen als: hoe gaat het met je vader en moeder? Hoe gaat het op school? Hoe gaat het met jou? Stel liever niet te veel vragen in een keer. Probeer je er ook van bewust te zijn dat het kind misschien bang is om iets te delen. Daarnaast beseft een kind niet altijd dat zijn of haar thuissituatie niet normaal is. Stuur het gesprek dus niet te veel.

​Het kind helpen 

Je kunt het kind helpen door in de eerste plaats heel goed te luisteren. Soms wil een kind alleen iets loslaten als er geen consequenties aan verbonden zijn. Luister goed naar wat het kind te vertellen heeft en laat duidelijk merken dat je hem of haar gelooft. Een kind dat mishandeld wordt komt bovendien vaak aandacht en liefde tekort. Geef het kind daarom een compliment over iets of geef het een knuffel. Deze kleine gebaren kunnen voor een kind dat thuis in een onveilige situatie leeft veel betekenen.

​Advies vragen of kindermishandeling melden

Voor advies kun je eerst contact opnemen met je huisarts, een eigen hulpverlener of met het sociale (wijk)team in de buurt. Deel het met iemand die je vertrouwt en die je eventueel verder kan helpen.

• ​Veilig Thuis. Heb je vermoedens van kindermishandeling, maar weet je niet goed wat je moet doen? Dan kun je ook contact opnemen met Veilig Thuis via 0800-2000 (gratis). Veilig Thuis is een advies- en meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling. Je kunt dit nummer 24 uur per dag en zeven dagen per week bereiken. Zij kunnen je advies geven over wat je in deze situatie het best kunt doen. Tijdens dit gesprek is het mogelijk om anoniem te blijven, als je dat fijner vindt.
• Kindertelefoon. Kinderen die thuis in een onveilige situatie zitten kunnen gratis bellen met de Kindertelefoon: 0800- 0432. Naast bellen is het mogelijk om met een vrijwilliger van de Kindertelefoon te chatten. Dit kan dagelijks tussen 11:00 en 21:00 uur op kindertelefoon.nl. Op het forum kan het kind chatten met leeftijdsgenoten. 
• Hulplijn Seksueel Misbruik of Centrum  Seksueel Geweld.  Voor advies en hulp bij seksueel misbruik kunnen slachtoffers en getuigen terecht bij de Hulplijn Seksueel Misbruik. Zij zijn bereikbaar via 0900-9999 001. Je kunt ook een terugbelverzoek indienen. Een andere optie is om gratis en anoniem te bellen met Centrum Seksueel Geweld. Deze hulplijn is 24 uur en zeven dagen per week beschikbaar via 0800-0188. Chatten kan bij Centrum Seksueel Geweldig ook: van maandag tot en met vrijdag van 16:00 tot 6:00 uur. In het weekend en op feestdagen kan dit van 20:00 tot 6:00 uur. 
• Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. Werk je zelf in de zorg, het onderwijs, de kinderopvang, Jeugdhulp of bij justitie en vermoed je seksueel misbruik? Dan ben je verplicht hier melding van te maken. Dit doe je aan de hand van de meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling.

Is er sprake van direct gevaar? Bel dan altijd 112.